KINABATANGAN

1.0 PENGENALAN DAERAH KINABATANGAN

1.1 Profil Daerah Kinabatangan

Daerah Kinabatangan terletak dalam Bahagian Sandakan mendapat namanya berasal daripada sebuah sungai yang terdapat di daerah ini yang dikenali sebagai Sungai Kinabatangan. Berdasarkan sejarah awal menyatakan bahawa kawasan kuala Sungai Kinabatangan mula diduduki sejak 1880 oleh beberapa suku kaum Orang Sungai dan Suluk. Pada ketika Ini majoriti penduduk Daerah Kinabatangan adalah kaum Orang Sungai yang terdiri daripada suku kaum Buludupi, Kimaragang, Makiang, Mangkaak, Minokok, Paitan, Pingas, Rumayau, Sinabu, Sukang dan Tambanoa. Manakala suku kaum minoriti terdiri daripada suku kaum Bugis, Dusun, Iban, Kadazan, Kagayan, Suluk dan Tidong.

Daerah Kinabatangan berkeluasan 660,500 hektar dan dihuni oleh seramai 86,763 orang yang majoritinya dari suku kaum Orang Sungai. Berdasarkan statistik 1999 telah merekodkan kepadatan kependudukan daerah ini adalah 3 orang setiap kilometer persegi dan serakan populasi pada kadar 3.4%. Selain daripada industri pelancongan, industri sawit merupakan industri yang utama diusahakan dengan sebanyak 32 buah kilang sawit didirikan dalam daerah ini. Terdapat 345,000 hektar daripada keluasan daerah ini diusahakan dengan tanaman kelapa sawit yang mendatangkan pendapatan melebihi RM 2 billion setahun

1.2 Pusat Pentadbiran Daerah Kinabatangan

Pusat pentadbiran Daerah Kinabatangan terletak di Pekan Kota Kinabatangan yang boleh dihubungi dengan jalanraya sejauh 76 km dari Bandaraya Tropika Sandakan dan 85 km dari bandar Lahad Datu. Daerah Kinabatangan telah diwujudkan pada 1905 oleh Kerajaan British dan pusat pentadbiran pertamanya terletak di Kg. Lamag. Namun, disebabkan keperluan pembangunan dan pentadbiran semasa, pada awal tahun 1970-an pusat ini berpindah ke Kg. Bukit Garam kerana Kg. Lamag seringkali dilanda banjir. Selepas itu pada 1980 sekali lagi, pusat pentadbiran Daerah Kinabatangan berpindah ke kawasan baru yang lebih strategik dan dinamakan sebagai Pekan Kota Kinabatangan. Terdapat beberapa buah jabatan dan agensi kerajaan berpejabat di pekan Kota Kinabatangan. Bagaimanapun, Pejabat Daerah Kinabatangan merupakan sebuah agensi utama kerajaan untuk mentadbir Daerah Kinabatangan. Pejabat Daerah Kinabatangan diketuai oleh seorang pegawai daerah dan dibantu oleh dua orang penolong pegawai daerah dan beberapa kakitangan sokongan yang berpejabat di Bangunan Urusetia, Pekan Kota Kinabatangan.

1.3 Kawasan Pilihanraya Daerah Kinabatangan

Untuk memperkukuhkan pentadbiran Daerah Kinabatangan, terdapat tiga orang pemimpin utama yang dipilih semasa pilihan raya. Mereka adalah seorang Ahli Dewan Rakyat / Parlimen dan dua orang Ahli Dewan Undangan Negeri. Parlimen P.187 Kinabatangan merangkumi kawasan Dewan Undangan Negeri N.48 Sukau dan Dewan Undangan Negeri N.47 Kuamut. Dalam Parlimen Kinabatangan terdapat seramai 21,707 orang pemilih berdaftar dari 14 buah daerah mengundi yang masing-masing 09 buah terletak di dalam DUN Sukau dan 05 buah terletak di dalam DUN Kuamut. Dewan Undangan Negeri N.48 Sukau merangkumi 2/3 dalam pentadbiran Daerah Kinabatangan dan 1/3 dalam pentadbiran Dewan Bandaraya Tropika Sandakan. Bilangan pemilih berdaftar dalam DUN Sukau adalah seramai 11,345 orang yang tinggal dalam 78 buah perkampungan. Manakalah Dewan Undangan Negeri N.47 Kuamut pula merangkumi 3/4 dalam pentadbiran Daerah Tongod dan 1/4 dalam pentadbiran Daerah Kinabatangan. Bilangan pemilih berdaftar adalah seramai 10,362 orang yang tinggal dalam 85 buah perkampungan.

1.4 Pembangunan Infrastruktur Daerah Kinabatangan

Daerah Kinabatangan telah dibangunkan dengan beberapa projek pembangunan kerajaan yang bernilai RM271 juta untuk rancangan Malaysia ke-8 dan meningkat kepada RM350 juta untuk rancangan Malaysia ke-9. Terdapat beberapa projek pembangunan telah dilaksanakan di Daerah Kinabatangan antara projek-projek tersebut adalah seperti pembinaan bangunan kedai, projek perumahan murah, projek perumahan rakyat termiskin (PPRT), bangunan pusat sumber, jambatan (kayu dan gantung), gerakan desa wawasan, dewan serbaguna, gerai niaga, rumah tradisi, rumah rehat, rumah ibadat, sekolah, asrama dan sebagainya. Pembangunan yang dimaksudkan, bukan sahaja tertumpu di Pekan Kota Kinabatangan sahaja tetapi juga di beberapa buah perkampungan dalam Daerah Kinabatangan. Projek menaik tarap jalanraya Kg. Sukau ke Pekan Kota Kinabatangan sedang dalam peringkat perlaksanaan disamping projek jalan-jalan kecil perkampungan.

1.5 Sosio-ekonomi Daerah Kinabatangan

Pada awal tahun 1800an, ketika empayar Kesultanan Sulu masih berkuasa di rantau ini, perniagaan seperti sarang burung, lilin lebah dan hasil hutan telah dibawa ke Sulu sebagai barang dagangan dengan kerajaan Negeri China. Namun bermula 1850-an empayar Kesultanan Sulu mula mengalami kemerosotan dan akhirnya pada awal 1880 menyerahkan pentadbiran Daerah Mangindora (Sandakan dan Kinabatangan) kepada kerajaan British. Pada 1914 kerajaan British telah memperkenalkan penanaman tembakau sehingga penaklukan Jepun 1942. Sejak akhir 1950-an, Daerah Kinabatangan adalah sebuah daerah pengeluar hasil kayu balak yang utama disamping sarang burung. Namun sejak 1990-an sektor perladangan telah menukar lanskap perindustrian di daerah ini. Bermula dengan tanaman koko, kini Daerah Kinabatangan telah pesat membangun dengan industri yang berasaskan tanaman kelapa sawit. Pada ketika ini sebanyak 32 buah kilang sawit telah didirikan di daerah ini. Sektor pelancongan adalah suatu lagi sektor industri yang sedang pesat membangun dalam daerah ini. Sebanyak 10 buah lodges dan beberapa buah projek homestay telah didirikan dan diusahakan oleh penduduk tempatan Daerah Kinabatangan. Berdasarkan rekod 2007 lebih 30,000 orang pelancong luar negeri telah berkunjung dan telah memberi peluang pekerjaan kepada lebih 200 orang belia dan beliawis daerah ini.

1.6 Pelancongan Daerah Kinabatangan

Lembangan Sungai Kinabatangan menawarkan sebuah ekosistem dan kawasan hutan hujan tropika yang sangat unik. Kawasan yang selalu ditengelami air, lembab dan tanah payah yang sangat subur telah menjadi tempat monyet proboscis membiak dan tinggal menetap. Pusat pelancongan yang beroperasi dalam daerah ini terletak di Kg. Abai, Kg. Sukau, Kg. Bilit, Kg. Batu Putih, Kg. Bukit Garam, Pekan Kota Kinabatangan, Kg. Lokan dan Kg. Sangau. Antara aktiviti yang dianjur oleh pusat-pusat pelancongan tersebut adalah seperti aktiviti homestay, kebudayaan, kem hutan, mendaki bukit, aktiviti danau, aktiviti sungai, aktiviti muzium Agop Batu Tulug, memerhati hidupan liar (buaya, gajah, monyet), memerhati burung dan memerhati kelip-kelip malam.

2.0 ASAL USUL NAMA SUNGAI KINABATANGAN

Sebelum 1880, sejarah awal Sungai Kinabatangan tidak banyak dirakamkan secara bertulis, tetapi tradisi lisannya kaya dengan legenda dan cerita mengenai asal usul terutama sekali petempatan di sepanjang Sungai Kinabatangan dan bagaimana petempatan-petempatan tersebut mendapat namanya. Sungai Kinabatangan terletak di Negeri Sabah dan merupakan sebatang sungai yang kedua terpanjang di Malaysia selepas Sungai Rajang di Negeri Sarawak. Sungai Kinabatangan sepanjang 560 km mengunjur dari bahagian tengah ke bahagian timur Negeri Sabah dan airnya mengalir menuju ke Laut Sulu. Tanah lembangan Sungai Kinabatangan adalah jenis tanah pamah dan sangat subur untuk bercucuk tanam. Ekosistemnya sangat sesuai untuk habitat fauna dan flora termasuk spesis yang indemik di kawasan ini.

2.1 Sejarah Penamaan Sungai Kinabatangan

2.1.1 Pendapat pertama mengenai penamaan Sungai Kinabatangan adalah seperti yang terdapat dalam buku Sejarah Tanah Air menceritakan pada kurun ke-15 terdapat kerabat maharaja China bernama laksamana Ong Sung Peng dan rakannya Ong Kang telah sampai dan membuat petempatan di daerah ini. Bersempena dengan kedatangan mereka pada ketika itu, sebatang sungai telah dinamakan sebagai sungai Cina-Batangan kerana mengambil sempena kedatangan mereka bersama para pedagang berbangsa China ke daerah ini untuk bertukar barang dengan penduduk tempatan. Dengan penamaan Cina-Batangan adalah diharapkan agar akan dapat memberi gambaran bertapah pentingnya kedatangan masyarakat China ke daerah ini pada ketika itu. Namun, semasa pemerintahan British North Borneo Chartered Company sejak 1881, nama Cina-Batangan kemudiannya telah ditukar kepada Kinabatangan. Terdapat juga tempat lain di sepanjang Sungai Kinabatangan dinamakan oleh para pedagang China contohnya Kampung Bilit, Kampung Sukau dan Kampung Mumiang yang mempunyai erti tersendiri dalam bahasa China. Kebanyakkan daripada masyarakat China yang datang ke daerah Kinabatangan berkahwin dengan masyarakat tempatan dan meninggalkan adat resam termasuk kepercayaan mereka. Begitulah yang berlaku dengan adik laksamana Ong Sung Peng yang dikenali sebagai Puteri Kinabatanagan yang telah berkahwin dengan kerabat diraja Brunei pada kurun ke-15.

Terdapat sebuah tempat di Sungai Kinabatangan yang dikenali sebagai Agob Batu Tulug dipercayai sebagai sebuah tempat perkuburan masyarakat pada kurun ke-15 yang lalu. Adalah dipercayai bahawa mayat laksamana Ong Sung Peng telah dikebumikan di tempat ini. Mayat tersebut telah diletakkan dalam keranda kayu (lungun) dan dihiasi dengan ukiran bersama dengan harta peninggalannya. Suatu ketika dahulu amalan serupa ini telah dipraktikkan dalam adat pengkebumian penduduk tempatan terutama mereka yang mengamalkan kepercayaan animisma. Jesteru, Jabatan Muzium Negeri Sabah telah mengambil inisiatif untuk memulihara Agop Batu Tulug demi membolehkan generasi muda melihat keranda kayu purba yang masih terdapat disini yang ditinggalkan oleh masyarakat China dan juga masyarakat tempatan purba.

2.1.2 Pendapat kedua mengenai penamaan Sungai Kinabatangan adalah berdasarkan kepada nama Kinabatangan itu sendiri yang terbit daripada enam patah perkataan A-ki-na-ba-ta-ngan yang mempunyai erti yang mendalam kepada masyarakat tempatan. Dalam bahasa suku kaum Buludupi perkataan Aki bererti datuk manakala Batangan bererti segala sungai. Oleh yang demikian Aki-Batangan bererti datuk segala sungai. Manakala masyarakat suku kaum Ida’an pula, menamakan tempat ini sebagai Tawoi Marato yang bererti sungai yang panjang. Jika diperhatikan dalam Negeri Sabah terdapat beberapa batang sungai antara lainnya adalah seperti sungai Padas, Kimanis, Tuaran, Bengkoka, Paitan, Sugut, Labuk, Kinabatangan, Segama, Kalabakan dan banyak lagi. Tetapi dari segi fakta, Sungai Kinabatangan merupakan sebatang sungai yang terpanjang dan terbesar berbanding dengan sungai-sungai lain yang disebutkan tadi

2.2 Rumusan Penamaan Sungai Kinabatangan

Daripada perbincangan sejarah penamaan Sungai Kinabatangan, dapat dirumuskan bahawa perkataan Akinabatangan harus disandarkan kepada dua faktor penting iaitu dari segi erti dan dari segi pembinaan tata Bahasa Melayu yang betul.

Dari segi erti, perkataan Cina-Batangan bererti China segala sungai telah tidak memberi intipati erti sebenar malah tidak dapat menggambarkan kedatangan masyarakat China ke daerah ini. Jika perkataan Batangan-Cina yang membawa erti sungai China mungkin boleh diterima secara umum malah boleh menggambarkan kaitan masyarakat China dengan sungai yang dimaksudkan. Namun, perkataan ini tidak selaras dengan nama yang sedia ada.

Sebaliknya Aki-Batangan bererti datuk segala sungai pula memberi intipati erti sebenar dan didokong oleh fakta semasa bahawa Sungai Kinabatangan merupakan sebatang sungai yang terpanjang dan terbesar di Negeri Sabah. Fakta ini diperkuatkan lagi oleh erti perkataan Tawoi Marato yang bermaksud sungai yang panjang.

Dari segi pembinaan tata bahasa Melayu, perkataan Cina-Batangan tidak menepati pembinaan tata bahasa tersebut berbanding dengan perkataan Aki-na-Batangan yang memenuhi pembinaan tata bahasanya dengan mengambil kira bahawa perkataan na adalah sendi kata sebagai penyambung dua patah perkataan sebelum dan selepas itu.

Oleh yang demikian, berdasarkan kepada penjelasan di atas, perkataan Aki-na-batangan bukan sahaja mempunyai intipati erti yang sebenarnya tetapi juga menepati keperluan pembinaan tata bahasa Melayu yang betul. Perlu di ambil maklum bahawa masyarakat Sabah pada umumnya selalu mengambil singkatan perkata Aki kepada Ki seperti yang berlaku kepada beberapa nama tempat di negeri Sabah contohnya Kinabalu, Kinabutan, Kinarut, Kinasaraban atau Kimanis. Sebagai kesimpulannya, Akinabatangan yang membawa erti datuk segala sungai telah disingkatkan kepada Kinabatangan yang menjadi sumber bagaimana Kinabatangan mendapat nama sebenarnya.

3.0 MASYARAKAT AWAL KINABATANGAN

3.1 Sejarah Awal

Berdasarkan sejarah awal penduduk Pulau Borneo tergolong dalam kelompok Austronesia, iaitu daripada kelompok Negrito dan Austroloid. Kelompok ini telah meninggalkan Tanah Melayu bersama-sama penduduk Austronesia yang lain selepas zaman air batu, iaitu kira-kira 2,500 - 5,000 tahun yang lalu. Mereka memulakan penghidupan baru dan berhijrah dari suatu tempat ke suatu tempat yang lain disamping mengamalkan pertanian pindah (shifting cultivation) dalam menyara hidup seharian mereka. Amalan ini telah dilakukan untuk beberapa lama sehinggalah mereka sampai di Utara Pulau Borneo. Perubahan hidup masyarakat ketika itu telah bermula dengan petempatan secara kekal dan bertumpu di tebing sebuah tasek yang dikelilingi oleh pokok-pokok Ara di ulu Sungai Labuk yang dikenali dengan nama Nunukragang. Tidak dapat dipastikan samada Kampung Nunukragang yang terletak tidak jauh dari Jambatan Tampias ketika ini adalah kampung yang dimaksudkan dalam sejarah penghijrahan awal ini. Salah satu suku etnik yang terdapat disini adalah suku kaum Orang Sungai.

Dari segi catatan sejarah, asal usul mengenai Orang Sungai adalah bermula pada 1881, apabila residen pertama Sandakan iaitu Sir William Pryer menjalankan ekspedisi menyusur Sungai Kinabatangan sehingga ke Kampung Imbok yang masih wujud pada ketika ini. Sewaktu ekspedisi tersebut, rombongan beliau telah terserempak dengan sekumpulan masyarakat yang sudah bertamadun dengan kebolehan mendirikan petempatan di tebing sungai serta pandai bercucuk tanam yang dicirikan dengan imej berambut panjang dan mempunyai kulit kemerah-merahan. Disebabkan masalah komunikasi ketika itu, beliau tidak mengetahui asal-usul masyarakat tersebut dan untuk memudahkan, beliau telah menamakan kumpulan masyarakat ini dengan panggilan the river people. Selepas peristiwa tersebut dan semasa pemerintahan The British North Borneo Chartered Company (BNBCC) panggilan ini telah dialihbahasakan kepada Orang Sungai dan telah kekal digunakan bukan saja terhadap masyarakat yang mendiami Sungai Kinabatangan tetapi juga masyarakat yang menghuni sungai-sungai yang lain juga turut digelar sedemikian.

Masyarakat yang tinggal di pinggir sungai yang dirujuk sebagai Orang Sungai terus berkembang dan petempatan mereka sering tertumpu di tebing-tebing sungai utama seperti Sungai Bengkoka, Sungai Labuk, Sungai Sugut, Sungai Paitan, Sungai Kinabatangan dan Sungai Segama. Pemilihan tempat ini boleh dikaitkan dengan cara hidup masyarakat ini yang gemar bercucuk tanam dan sentiasa mencari kawasan yang subur terutama kawasan lembangan sungai.

3.2 Sistem Kepercayaan dan Adat Resam

Orang Sungai menganut fahaman yang berbeza-beza, ada yang beragama Islam, Kristian dan ada yang masih mengamalkan fahaman Animisma. Mereka yang menganut agama Islam pada asasnya adalah terdiri daripada mereka yang berkahwin campur dengan peniaga Suluk.

Orang Sungai mengamalkan adat resam yang dipusakai daripada nenek moyang mereka yang banyak menerima pengaruh animisma dan kini pengaruh Islam. Mereka mengamalkan adat bersanding di majlis perkahwinan, mencukur jambul kanak-kanak dan adat melenggang perut. Pemilihan jodoh bermula dengan istiadat merisik calon isteri. Setelah istiadat merisik maka istiadat meminang pula dilakukan. Dalam istiadat ini, rombongan pihak lelaki bertandang ke rumah gadis pilihan untuk meminang secara rasmi. Selepas itu, istiadat menghantar damak atau pemberian dilakukan. Pada hari tersebut tarikh perkahwinan dan belanja hantaran untuk majlis perkahwinan akan ditentukan. Istiadat perkahwinan dalam kalangan masyarakat suku kaum Orang Sungai dilakukan mengikut tradisi agama masing-masing.

3.3 Kesenian

Kesenian Orang Sungai terserlah dan dapat disaksikan melalui senibina, seni tampak, seni tari dan sistem nilai dan budaya mereka yang penuh kelembutan dan keunikan. Dari aspek seni bina bukan sahaja mereka mampu menghasilkan binaan rumah yang kukuh dan unik malahan turut dihiasi ukiran kayu yang halus. Selain itu, mereka juga terkenal dengan hasil kraftangan yang halus dan berbagai motif dan jenis seperti tudung saji, tikar mengkuang, sulam, tekat, tenunan yang halus dan rapi pada sarung bantal dan baju tradisional. Seni hias yang menarik seperti serimpak pada pengantin perempuan serta seni hias sempangan yang diperbuat daripada perca kain aneka warna dijadikan perhiasan pada dinding dan lelangit rumah semasa majlis perkahwinan.

Seni peralatan bunyian klasik yang gemalai dan rancak seperti yang terdapat pada permainan kulintangan, gabbang kayu, gong dan gendang yang mampu dimainkan dalam berbagai rentak serta gesekan kecapi yang merdu didengar terutama ketika acara-acara keraian utama seperti majlis perkahwinan. Seni silat yang dinamik serta seni tari yang gemalai pula dapat dilihat dalam rangkaian gerak tari tarian runsai, titikas, manumpos, abungan, mengalai serta sumarikayau. Semua kegiatan seni ini diperkembangkan serta diwariskan kepada generasi muda masyarakat Orang Sungai demi memastikan kesinambungannya terjamin serta terpelihara.

3.4 Ekonomi

Sumber ekonomi suku kaum Orang Sungai banyak bergantung pada beberapa sumber alam semulajadi. Bersesuaian dengan asas kemunculan tamadun mereka yang mendiami tebing-tebing sungai, suku kaum Orang Sungai bermula dengan kehidupan sebagai nelayan di sungai beralih kepada sektor ekonomi dalam bidang pertanian, penternakan malahan mereka juga terkenal sebagai pengutip sarang burung yang mempunyai teknik dan peralatan-peralatan pengutipan yang canggih yang terdapat di Gua Gomantong, Gua Madai dan Gua Batu Timbang.

Sejajar dengan perubahan masa dan kepekaan terhadap kepentingan pendidikan, masyarakat ini telah banyak menyaksikan kemunculan generasi baru yang berjaya mendapat kelulusan akademik di peringkat universiti dan ramai berkhidmat dalam pelbagai sektor sebagai doktor, pendidik, ahli korporat, tokoh politik, pentadbir, peguam dan berbagai lagi.

3.5 Sistem Dan Hiraki Kepimpinan

Sistem dan hiraki kepimpinan suku kaum Orang Sungai terdiri daripada Ketua Daerah, Ketua Anak Negeri, Wakil Ketua Anak Negeri, Orang Tua atau Ketua Kampung. Mereka dilantik oleh kerajaan kerana berpengaruh dan berwibawa dalam menyelesai masalah masyarakat terutama dalam bidang adat istiadat suku kaum Orang Sungai tanpa mengira kepercayaan agama mereka masing-masing.Gelaran Orang Kaya-Kaya (OKK) diberi kepada Ketua Daerah yang menjadi ketua kepada sesebuah daerah. Gelaran kepada Ketua Anak Negeri yang membantu mentadbir daerah tersebut pula diberi gelaran sebagai Panglima.

Satu gelaran yang tertinggi dalam masyarakat Orang Sungai adalah Gelaran Tagajoh Gayoh (Pemimpin Agung) yang dianugerahkan kepada seseorang pemimpin yang dipilih berdasarkan jasa dan sumbangan kepada bangsa, agama dan Negara. Sementara Gelaran Tagajoh (Pemimpin) adalah satu lagi gelaran kedua tertinggi yang dianugerahkan kepada beberapa orang pemimpin terpilih berdasarkan kepada kepimpinan, perjuangan dan khidmat bakti khususnya kepada masyarakat Orang Sungai. Kedua-dua gelaran ini dimashyurkan oleh sebuah jawatankuasa khas yang diwakili oleh semua ketua suku kaum Orang Sungai yang terdiri daripada 30 sub-etnik dari seluruh Negeri Sabah seperti yang termaktub dalam Perlembagaan Persatuan Bangsa Sungai Sabah (SABAS).

Dalam masyarakat suku kaum Orang Sungai yang beragama Islam, Imam adalah pemimpin yang bertanggungjawab dalam hal-ehwal keagamaan. Manakala mereka yang masih menganut fahaman animisma, pemimpin mereka adalah Ketua Kampung atau Orang Tua. Masyarakat suku kaum Orang Sungai yang menganut agama Kristian pula merujuk kepada paderi untuk menyelesaikan hal-ehwal keagamaan mereka.

KINABATANGAN

Untuk Keterangan Lanjut ??

1.0 PENGENALAN DAERAH KINABATANGAN

Slaid Panorama Sungai Kinabatangan

Mengenali Saya